به نقل از «خبرآنلاین»

سایه‌روشن یک شاه یا یک ملت؟

تاریخ انتشار: ۶ فروردین ۱۴۰۳ | کد خبر: ۴۰۰۱۰۶۶۵

نام مظفرالدین‌شاه اغلب چهره پیرمردی مریض و ناتوان را به یاد می‌آورد که عاشق سفر فرنگ است؛ چهره شاهی نامحبوب، ناتوان و غیرجذاب، به آن اندازه که در فیلم «ناصرالدین‌شاه آکتور سینما» که روایتی است از تاریخ سینمای ایران، به جای او این ناصرالدین‌شاه است که نماد حاکمیت می‌شود، در حالی که ورود سینما به ایران حاصل سفر اوست.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اما واقعیت‌های تاریخی این احساس جمعی را پرسش‌برانگیز می‌کند. در حقیقت در دوران کوتاه مظفرالدین‌شاه تغییراتی بنیادین در ایران به وجود آمد. کارنامه عملی او با شخصیتی که ما در ذهن داریم، گویی دو انسان مختلف هستند.برخی از مهم‌ترین جنبه‌های مظفرالدین‌شاه که باید به آن توجه کرد به خوبی می‌تواند این تفاوت را آشکار کند.

۱- مشروطه:‌ انقلابی با کمترین هزینه
انقلاب مشروطه در دوران مظفرالدین‌شاه به پیروزی رسید (۱۲۸۵)، محمدعلی‌شاه فرزند او با بر هم زدن مشروطه و به توپ بستن مجلس منجر به شکل‌گیری دوباره مبارزه‌ی مشروطه‌خواهان شد و در این دوره‌ی دوم است که محاصره تبریز و فتح تهران روی می‌دهد.

مظفرالدین‌شاه بدون مقاومتی جدی در برابر خواسته مردم، فرمان مشروطه را امضا کرد. در مهم‌ترین درگیری مشروطه‌خواهان کفن‌پوش با نیروهای دولتی در اسفند۱۲۸۴ تنها ۲۲نفر کشته می‌شوند! و کل کشته‌ها حداکثر ۱۰۰ نفر برآورد می‌شوند. در حالی که فرزندش محمدعلی‌شاه فقط در به توپ بستن مجلس ۲۵۰ را می‌کشد و در محاصره تبریز و فتح تهران و درگیری‌های اصفهان و رشت بیش از هزاران نفر کشته می‌شوند.

۲-پشتیبان آموزش مدرن
اگر مدرسه‌ی دارالفنون را نهاد تربیت نخستین پزشکان و مهندسان ایرانی بدانیم، مدرسه‌ی علوم سیاسی را که در زمان مظفرالدین‌شاه تاسیس شد، می‌توان مهم‌ترین نهاد تربیت متخصصان علوم سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران دانست.

بزرگترین تکنوبوروکرات‌های ایرانی، معلمان و دانشجویان این مدرسه بوده‌اند، از مشیرالدوله و فروغی و دهخدا تا حتی عالیخانی. مدرسه علوم سیاسی به همت مشیرالدوله که بعدترها به صدراعظمی رسید تاسیس شد. مدرسه فلاحت یادگار دیگر این دوره است و پس از فوت مظفرالدین‌شاه برای ۱۱ سال تعطیل می‌شود. کمک مظفرالدین‌شاه به شکل‌گیری نظام آموزشی مدرن در ایران در قالب کمک به مدارس خصوصی، مانند مدارس رشدیه هم بود. مدارسی که اغلب به عنوان نخستین نهاد آموزش عمومی تاریخ ایران نام برده می‌شود.

۳-باز بودن در برابر نوآوری
او از نوآوری‌های جهانی نیز استقبال می‌کرد:

-ورود صنعت سینما: دوربین سینما سوغات نخستین سفر فرنگ اوست.

-ورود خودرو: خرید ۲خودرو از «رنو» توسط او و ورود به ایران

-شبکه تلفن: نخستین پروانه ایجاد شبکه تلفن

۴-کارگزاران شایسته
مظفرالدین‌شاه با رسیدن به سلطنت به سرعت اتابک، صدراعظم مستبدی را که هم صدراعظم پدرش بود و هم صدراعظم فرزندش ماند، از کار برکنار کرد. ۴ نفر از مهم‌ترین کارگزاران او علیقلی مخبرالدوله، عبدالحسین میرزا فرمانفرما، محسن مشیرالدوله و علی امین‌الدوله بودند؛ که از بزرگان توسعه‌خواه خاندان‌های پیشروی ایران، یعنی خاندان هدایت، فرمانفرما و امینی بودند.

در زمان صدراعظمی مشیرالدوله است که فرمان مشروطه نوشته می‌شود و با حمایت اوست که خواسته‌های ترقی‌خواهانه‌ی مشروطه‌خواهان قدرت می‌گیرد. مشروطه همچنین تا حد زیادی مدیون دوران آزادی بیان در زمان امین‌الدوله است. هرچند به دلیل مخالفت روحانیون مجبور به برکناری امین‌الدوله و بازگرداندن دوباره اتابک می‌شود، اما در نهایت تکنوبوروکرات‌های توسعه‌خواه در این رقابت می‌برند.

سایه‌روشن تصویر
مظفرالدین‌شاه تنها شاه ایران در ۱۳۰ سال آخر منتهی به انقلاب۵۷ است که به پادشاهی مرده است. ناصرالدین‌شاه ترور شد،محمدعلی‌شاه، احمدشاه، رضاشاه و محمدرضاشاه تمامی خلع شده‌اند. تصویر غالبی که از مظفرالدین‌شاه در فیلم‌ها ارائه می‌شود، پیرمرد علیلی است، در حالی او در ۴۳سالگی به قدرت رسید و در ۵۳ سالگی نیز از دنیا رفت. او فاصله‌ی بسیاری با یک شاه توسعه‌خواه یا خوب دارد، اما تصویری که از او نیز ارائه می‌شود، فاصله‌ی بسیاری با حقیقت دارد.

فارغ از این‌که شخصیت او چه بود، می‌توان کارنامه او را در مقایسه با دیگر هم‌تایان تاریخی او مقایسه کرد. پادشاهی که برای مشروطه‌خواهی در برابر مردم نایستاد، آموزش مدرن را ایجاد کرد، به فناوری‌ها و هنرها خوش‌آمد گفت و در نهایت بسیاری از بهترین و قدرتمندترین ایرانیان را در دولت‌های خود به کار گرفت.

یک پرسش:

چرا تصویر مظفرالدین‌شاه با واقعیت کارنامه او تا این اندازه متفاوت است؟آیا همچنان تصویر ما ایرانیان از یک حاکم مقتدر، حاکمی بی‌رحم است که در برابر مردم می‌ایستد؟

*پژوهشگر سیاستگذاری عمومی و معاون سابق وزیر ارتباطات

بیشتر بخوانید:
درسی که باید از جنبش‌های زنان آموخت (به مناسبت ۸مارس)
انتخابات در جامعه فحش‌زده
مهندسان عاشق‌پیشه و مهندسان قاتل‌پیشه

۲۱۶۲۱۶

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1888006

منبع: خبرآنلاین

کلیدواژه: توسعه پایدار توسعه علمی ناصرالدین شاه سینمای ایران تاریخ ایران تاریخ معاصر حکمرانی مشروطه انقلاب اسلامی ایران آموزش عالی مهاجرت تحصیلی مظفرالدین شاه مهم ترین ی مشروطه

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.khabaronline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرآنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۰۱۰۶۶۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

بررسی ابعاد سیاسی علامه سیدمحمد باقر درچه‌ای/ یک کنش‌گری سیاسی با شاگردپروری

میزگرد بررسی ابعاد سیاسی علامه سید محمد باقر درچه‌ای در دفتر نهاد مقام معظم رهبری دانشگاه اصفهان به همت مجموعه تاریخی فرهنگی و مذهبی تخت فولاد برگزار شد.

به گزارش خبرگزاری ایمنا، میزگرد بررسی ابعاد سیاسی علامه سید محمد باقر درچه‌ای در دفتر نهاد مقام معظم رهبری دانشگاه اصفهان به همت مجموعه تاریخی فرهنگی و مذهبی تخت فولاد برگزار شد.

در ابتدای این نشست محمود فروزبخش کارشناس مرکز مشاهیر تخت فولاد با اشاره به موضع آیت‌الله درچه ای در دوران مشروطه اظهار کرد: ایشان در ظاهر یک کنش‌گر سیاسی نیستند، اما در حقیقت ایشان سیاست را در سطح بالاتری دنبال می‌کنند، این سطح همان شاگردپروری است.

وی افزود: ایشان به اهداف خود در سیاست در آن زمانه نمی‌رسیدند، اما شاگردانی تربیت می‌کنند که حلقه‌ای از حلقه‌های زنجیر روحانیت شیعه است که در نهایت به ظهور می‌رسد.

این اصفهان‌پژوه تصریح کرد: در آن دوران دو سبک سیاسی آشکار وجود داشته است، یکی جریان مشروطه‌خواه به رهبری حاج آقانورالله بوده که با کلماتی مانند مقاومت و نهضت می‌توان از آن نام ببریم. جریان دوم هان نست وزارت ایرانی است که برترین جلوه آن رکن الملک بوده است. یعنی شخصیتی که بیش از سه دهه در کنار شخصیت ظالمی مثل ظل السلطان بوده، اما طوری سیاست‌ورزی داشته که مردمان از او به نیکی یاد می‌کنند.

فروزبخش در پایان خاطرنشان کرد: سخت‌گیری‌ها و ملاحظات و احتیاط‌های علامه درچه‌ای باعث که ایشان داخل بازی مشروطه قرار نگیرند. این وضعیت سبب شد که این عالم فرزانه بتواند در انزوا و خلوت خاص خود، مسیر علمی خودش را ادامه دهد. مسیری که قله است و به صورت تعمدی رفتاری را اتخاذ می‌کند که از بسیاری از عوام‌زدگی‌ها دور باشد.

سخنران دوم این میزگرد مصطفی مرتضوی، مدیر خانه مشروطه اصفهان بود.

مرتضوی اظهار کرد: یکی از شاگردان آیت الله درچه ای، زعیم حوزه علمیه قم یعنی آیت الله بروجردی بوده است؛ بسیاری از شاگردان حضرت امام خمینی (ره) کسانی بودند که شاگردی آیت‌الله بروجردی را در مقطعی کرده بودند. پس این ربطی است برای ظهور پدیده‌ای به نام انقلاب اسلامی. اینجا می‌توان بگوییم که بسیاری از آن چه در ایام مشروطه برای آیت الله درچه ای تحقق‌پذیر نبود، وقوعش را در آینده نشان داد و این همان موضوع شاگردپروری است که چنین فضایی را برای آینده ایجاد می‌کند.

این پژوهشگر علوم سیاسی با اشاره به گستره و تنوع شاگردان علامه درچه‌ای اشاره کرد: سخت‌گیری آیت الله درچه‌ای در مباحث علمی به منظور مقابله با دو جریان انحرافی بوده است. جریانی که تحت عنوان غرب‌گرایی رونق گرفته بوده و جریانی که گرایش سلفی داشته است. مقابله ایشان با نگاه‌های عوام‌زده نیز باید از همین منظر نگاه شود که در بطن آن سدی در برابر نگاه‌های غربگرایانه است که با اسم مقابله با عوام‌زدگی می‌خواهد ریشه دین را بزنند.

مرتضوی تاکید کرد: طبیعتاً با این سخت‌گیری از فضای مرید بازی فاصله گرفته می‌شود تا بتواند با خرافه مبارزه کند. در طی این مبارزه عقلانیتی پدید می‌آید که در آینده به کمک اصلاحات سیاسی می‌آید. پس از بحران‌های پر از نا امنی، خرافات را در بین مردم زیاد می‌کند. وظیفه یک عالم دینی در این زمان بیان اصالت‌ها است. اصلاح سیاسی نیاز به عقلانیتی دارد که برآمده از همین اصالت‌ها است.

در ادامه حجت‌الاسلام احمد رهدار پژوهشگر حوزه اندیشه سیاسی و تاریخ معاصر با اشاره به نمای کلی جریان روحانیت شیعه پس از صفویه تا امروز اظهار کرد: علامه درچه‌ای در خط ناب فقهی اصولی قرار دارد. وصف اول برای ایشان عالم بودن و مدرس فقه و اصول بودن است. در درجات بعدی از فقه او، دلالت‌های سیاسی هم خلق می‌شود. پس هر کس می‌خواهد از علامه درچه‌ای بنویسد باید اول از عالم بودن و فقیه بودن او بگوید. او شخصیتی است که در یک کلام باید بگوییم فقط درس داده و درس داده است و در ازای آن شاگردان بزرگی تربیت کرده است.

این پژوهشگر حوزه علمای معاصر شیعه تصریح کرد: اگر بخواهیم شخصیتی را در دوران نزدیک مثال بزنیم که مشی او شبیه به آیت الله درچه‌ای بوده باید از مرحوم آیت الله خویی نام ببریم. او نیز تمام عمرش به فقه و فقاهت و تدریس شناخته می‌شده است. هر چند که به عقیده من درس ایشان به شدت دلالت فقهی داشته است و یک نشانه اینکه سیاسی بوده آن است که برخی از شاگردان حلقه اول ایشان توسط صدام به شهادت رسیده‌اند. وقتی به فهرست بلند شاگردان آقای درچه ای نگاه می‌اندازیم متوجه می‌شویم که ایشان هم شاگردان متفاوتی دارند که در میان آنان شخصیت‌هایی سیاسی مانند آقانجفی قوچانی و شهید مدرس هم وجود دارند.

رهدار بار دیگر به نمای فقاهتی مرحوم درچه ای اشاره داشت و افزود: اگر بخواهیم علامه درچه‌ای را بیشتر بشناسیم، باید شبکه شاگردان ایشان را ردیابی کنیم و بشناسیم. آیت الله درچه‌ای اگر چه در ظاهر سیاسی نبوده، اما بوده‌اند کسانی که ایشان را در حوزه سیاست بسط داده‌اند، مانند شخصیت علامه طباطبایی که سیاسی نبودند اما طلبه‌های شاگرد ایشان بارها توسط ساواک دستگیر شدند و بعدها ستون فکری جمهوری اسلامی شدند.

این پژوهشگر اندیشه سیاسی با اشاره به تحولات سریع زمانه مواجه ما با تجدد گفت: روحانیت شیعه در دوران اخیر فرصت کمتری داشتند که به مسئله‌های دوران جواب دهند و به دنبال روش‌های جدید داشتند از جمله این که فرستاده‌هایی به بلاد مختلف می‌فرستادند. این روحانیان در آن شهر، مرجع رسیدگی به امور بوده‌اند. در اصفهان به سبب پیشینه حوزه علمیه ما چندین عالم شهری برجسته داشته‌ایم و گویا این روحانیون در یک پیمان نانوشته دست به تقسیم کار زده‌اند و در این میان مشخص است که مسئولیت کرسی درس عالی فقه و اصول به آیت الله درچه‌ای رسیده است.

وی با اشاره به شخصیت جامع امام خمینی (ره) خاطرنشان کرد: شخصیت استثنایی حضرت امام خمینی (ره) ما را در زمینه قضاوت علمای شیعه دچار خطا کرده است. ایشان در همه تخصص‌ها در حد قله مطرح بوده‌اند، اما علمای دیگر این گونه نبوده‌اند و هر کس در تخصص خود می‌توانسته مطرح باشد، مثلاً برخی سلوک عرفانی داشته‌اند برخی به شدت اجتماعی بوده‌اند و برخی شاگردپرور بوده‌اند. هر کدام از این وادی ملاحظات خود را داشته است. در دوران مشروطه، آقای درچه‌ای به این نتیجه رسیده است که عهده‌دار کرسی درس و بحث باشد.

این استاد حوزه و دانشگاه بار دیگر در پایان سخنان خود تاکید کرد: آن چنان که از فیلسوف، فلسفه‌ورزی انتظار می‌رود از فقیه هم فقاهت ناب انتظار می‌رود و روش و قواعد خاص خود را دارد. دین باید در ساحت تخصص خود توسط عالمی بیان شود. فقیهی مانند آیت الله درچه‌ای باید فقه را بگوید و از استانداردهای آن علم کوتاه نیاید و یک شاخص و معیار باشد، بعدها دیگرانی باید بیایند و به خصوص در حوزه سیاست، اهالی سیاست می‌توانند این سخن ناب فقهی را در مجرای خود جلو ببرند و در سایه آن علم و حقیقت دین، سیاست را به پیش ببرند.

کد خبر 748022